Za czasów dwóch ostatnich Piastów Polska znajdowała się w trudnej sytuacji zarówno wewnętrznej, jak i międzynarodowej. Władysław Łokietek w dniu koronacji miał około 40% ziem Bolesława Krzywoustego. Część ziem pozostawała w rękach książąt dzielnicowych. Mazowsze stało się lennem Polski dopiero w 1351 roku, Śląsk oprócz księstwa świdnicko-jaworskiego był lennem króla Czech, Jana Luksemburczyka, ziemia lubuska i Pomorze Zachodnie podporządkowane były Brandenburczykom, Pomorze Gdańskie mieli od 1308 roku Krzyżacy.
Niebezpieczny dla Polski był sojusz Jana Luksemburczyka z Krzyżakami, oparciem – trwały sojusz z Węgrami, a także próba porozumienia z Litwą. Zbrojne próby odzyskania straconych ziem zakończyły się niepowodzeniem, Kazimierz Wielki został zmuszony do polityki kompromisów.
W latach 1335 i 1339 doszło do zjazdów monarchów w Wyszechradzie, gdzie Kazimierz za okup i rezygnację z księstw śląskich, które były już lennem czeskim, uzyskał od Jana Luksemburczyka zrzeczenie się praw do korony polskiej. W 1343 roku zawarł pokój z Krzyżakami i rozpoczął podbój Rusi Halickiej, która zdobył w 1349 roku. Była to pierwsza etnicznie obca prowincja Polski.
Nie mniej ważne były reformy wewnętrzne. Kazimierz stworzył system centralnej administracji państwa. Najwyżsi urzędnicy tworzyli radę królewską. Administracja terenowa opierała się na urzędzie starosty. Starostów mianował król, zarządzali oni dobrami królewskimi w swoim okręgu, sądzili ciężkie przestępstwa kryminalne, nadzorowali ściganie podatków. Wiekopomnym dziełem Kazimierza Wielkiego są statuty wiślicki i piotrkowski – skodyfikowane prawo zwyczajowe, a także założenie w 1364 roku Akademii Krakowskiej.
O ile panowanie Władysława Łokietka wypełnione było ciągłymi wojnami, o tyle w czasach Kazimierza Wielkiego nastąpiła stabilizacja. Wojny toczyły się na peryferiach, Polska nie była niszczona obcymi najazdami. Umożliwiło to rozwój gospodarki zarówno wiejskiej, jak i miejskiej. Po śmierci Kazimierza Wielkiego, który nie pozostawił syna, rządy przeszły w ręce Ludwika Andegaweńskiego. W latach 1370-1382 Polskę łączyła z Węgrami unia personalna.
